ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

هنجارگریزی در شعر کودک بر پایۀ نظریۀ لیچ

صفحه (275 - 295)
مهری رزمجو (نویسنده مسئول)، حسین بیات ، ناصرقلی سارلی ، محمد پارسانسب
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: شاعر یا نویسنده با شکستن معیارهای زبانی روزمره و شناخته شده، زبان را از هنجار کلام عادی دور میکند و شکل و رنگ تازه ای به آن میبخشد؛ در چنین نمایی از شعر با هنجارگریزی روبرو میشویم. هنجارگریزی همانگونه که با تناسبهای تعیین‌کننده ای با سبکهای مختلف در ارتباط است، در شعر کودک هم مختصات ویژه ای پیدا میکند. شگرد هنجارگریزی برای آنکه زبان ادبی و شعر را هرچه بیشتر از زبان عادی و مکانیکی متمایز کند، نیازمند بهره گیری بیشتری از برجسته سازی و آشنایی زدایی است. جفری لیچ برای نخستین بار انواع هشتگانه ای برای هنجارگریزی تعیین نمود و تلاش کرد نشان دهد برجستگی متن و دور شدن از وضعیت خودکارشدگی متن در هشت سطح واژگانی، نحوی، آوایی، نوشتاری، معنایی، گویشی، سبکی و زمانی اتفاق میفتد. در این مقاله هنجارگریزی در شعر کودک بر پایۀ نظریۀ لیچ مورد بررسی قرار میگیرد.

روش مطالعه: روش این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی خواهد بود و روش گردآوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه ای، متکی به مطالعه و مقایسه است تا بنیاد های تبیین نظریه دریافت شود و سپس به تحلیل آنها پرداخته میشود.

یافته ها: در شعر کودک استفاده از واژه های کمکاربردتر زبان و یا واژه هایی که مناسب با لحن و زبان کودکانه ساخته شده اند از مصادیق هنجارگریزی واژگانی است. وقتی شاعر تلاش دارد ذهن مخاطب را از پیام بسمت متن متوجه کند، از انواع گستردۀ هنجارگریزی معنایی استفاده میکند. کودک هرچند درکی از آرایه های خیال انگیز ندارد، تصویرهای ذهنی حاصل از استعاره و تشبیه و... برایش جذاب و سرگرم‌کننده است. استفاده از واژگان گویشهای جغرافیایی سبب هنجارگریزی گویشی متن میشود، امّا این نوع هنجارگریزی در شعر کودک بسیار نادر است.

نتیجه گیری: مشخصترین و مناسبترین شکل هنجارگریزی سبکی در شعر کودک، استفاده از کلام عامیانه و محاوره است که کودک با این شکل زبان انس و آشنایی بیشتری دارد. هنجارگریزی زمانی در شعر کودک کمتر دیده میشود.

کلمات کلیدی
زبان شعر , شعر کودک , هنجارگریزی , آشنایی‌زدایی

• ابراهیمی، جعفر. (1394). پرنده خواهر من است. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• احمدی، بابک. (1393). ساختار تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
• اسلامی، مریم. (1394). یوهو... هاها... صدا میاد. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• ایگلتون، تری (1389). نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ دهم. تهران: نشر مرکز.
• حمزه ای، رودابه. (1394). همنوازی نسیم و برگ. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• دولت آبادی، پروین. (1373) بر قایق ابرها. تهران: نقره.
• رحماندوست، مصطفی. (1393). من و مامان و بابام. مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
• رحماندوست، مصطفی. (1394). لالا بابایی. تهران: سروش.
• سپاهی یونسی، عباسعلی. (1393). شب که میشه کلاغا. تهران: سورۀ مهر.
• سرامی، قدمعلی. (1393). رنگین کمان هفت سال کودکی. تهران: پرندۀ آبی.
• شعبانزاده، افسانه. (1392). اَرنگ اَرنگ اَرنگه. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شعبانزاده، افسانه. (1393). گل توی گلدونم لالا. تهران: سروش.
• شعبانی، اسدالله. (1390). لا لا لا عروسک جان. مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
• شعبانی، اسدالله. (1397). خرمن شعر خردسالان. تهران: توکا.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس. (1388). نقد ادبی. ویرایش دوم. تهران: میترا.
• صفوی، کوروش. (1390). از زبانشناسی به ادبیات. چاپ سوم. تهران: سورۀ مهر.
• غیاثی، محمدتقی. (1368). سبک شناسی ساختاری. تهران: شعلۀ اندیشه.
• قره داغی، اکبر. (1390). یاد شعرهای شیرین دبستان. تهران: بهجت.
• کشاورز، ناصر. (1392). کله کلدو چه ماهه. مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
• کشاورز، ناصر. (1393). قد سر سوزن. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کیانوش، محمود. (1378). بچه های جهان، چاپ سوم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کیانوش، محمود. (1379). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه.
• کیانوش، محمود. (1393). زبان چیزها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• ماهوتی، مهری. (1394). بچه پیراهن. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• هاشمی، منیره. (1394). قطار چهارشنبه. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.